ئینتەرنێت لەسەر بنەمای پێوەندی نێوان دوو بەشی سەرەکی کار دەکات: کڵاینت و سێرڤەر. لەم وتارەدا، جیاوازییەکانی نێوان ئەم دوو چەمکە گرنگە روون دەکەینەوە.
کڵاینت چییە؟
کڵاینت ئەو ئامێر یان بەرنامەیەیە کە بەکارهێنەر راستەوخۆ لەگەڵیدا مامەڵە دەکات بۆ داواکردنی خزمەتگوزاری. بە شێوەیەکی ئاسان، ئەوە کۆمپیوتەر، مۆبایل یان تابلێتەکەتە کە تۆ بەکاری دەهێنیت.
تایبەتمەندییەکانی کڵاینت:
- بەکارهێنەر راستەوخۆ دەستی پێ رادەگات
- داواکاری دەنێرێت بۆ سێرڤەر
- نیشاندانی زانیاری بۆ بەکارهێنەر
- جێبەجێکردنی بەرنامەکان لەسەر ئامێری بەکارهێنەر
- نموونەکان: وێب براوزەر، ئەپڵیکەیشنەکانی مۆبایل، سۆفتوێری کلاینت-سێرڤەر
سێرڤەر چییە؟
سێرڤەر ئەو سیستەمەیە کە خزمەتگوزاری پێشکەش دەکات و وەڵامی داواکارییەکانی کڵاینت دەداتەوە. بە گشتی، سێرڤەر کۆمپیوتەرێکی بەهێزە کە بەردەوام کار دەکات و چاوەڕێی داواکاری دەکات.
تایبەتمەندییەکانی سێرڤەر:
- بەکارهێنەر راستەوخۆ دەستی پێ راناگات
- وەڵامی داواکارییەکانی کڵاینت دەداتەوە
- بەڕێوەبردنی داتابەیس و خەزنکردنی زانیاری
- جێبەجێکردنی پرۆسە قورسەکان
- نموونەکان: وێب سێرڤەر، داتابەیس سێرڤەر، مەیل سێرڤەر، فایل سێرڤەر
جیاوازییە سەرەکییەکان
١. ئەرک و کار
کڵاینت:
- داواکاری دەنێرێت
- نیشاندانی ناوەڕۆک (Interface)
- وەرگرتنی داخڵکردنەکانی بەکارهێنەر
سێرڤەر:
- وەڵامدانەوەی داواکارییەکان
- پرۆسێس کردنی داتا
- کۆنترۆڵکردنی دەستپێگەیشتن بە سەرچاوەکان
٢. توانای کارکردن
کڵاینت:
- تواناکانی سنوردارە بەپێی ئامێری بەکارهێنەر
- کاریگەری لەسەر کارایی لەلایەن بەرنامەکانی ترەوە هەیە
- بۆ چەند بەکارهێنەرێک بەکاردێت
سێرڤەر:
- توانای مامەڵەکردن لەگەڵ چەندین داواکاری هاوکات
- سەرچاوەی زیاتری هەیە (CPU، RAM، هتد)
- بۆ خزمەتکردنی چەندین بەکارهێنەر دیزاین کراوە
٣. بەردەوامی و پشتبەستن
کڵاینت:
- لەوانەیە جار جار کوژانەوە یان ریستارت بکرێت
- لەوانەیە بەپێی ویستی بەکارهێنەر بەکاربهێندرێت
سێرڤەر:
- پێویستە ٢٤/٧ کار بکات
- پێویستە بەردەوام بێت بە پشتگیری (Backup) و سیستەمی فریاکەوتن
نموونەی پەیوەندی کڵاینت-سێرڤەر
بۆ تێگەیشتنی باشتر، با نموونەیەک ببینین کە چۆن کڵاینت و سێرڤەر پێکەوە کار دەکەن:
- بەکارهێنەر ماڵپەڕێک لە براوزەرەکەیدا (کڵاینت) داوا دەکات
- براوزەر داواکارییەک دەنێرێت بۆ وێب سێرڤەر (سێرڤەر)
- سێرڤەر داواکارییەکە وەردەگرێت و پرۆسێسی دەکات
- ئەگەر پێویست بکات، سێرڤەر پەیوەندی بە داتابەیسەوە دەکات بۆ وەرگرتنی زانیاری
- سێرڤەر پەڕەی HTML ئامادە دەکات و دەینێرێتەوە بۆ براوزەر
- براوزەر (کڵاینت) پەڕەکە وەردەگرێت و نیشانی بەکارهێنەر دەدات
جۆرەکانی مۆدێلی کڵاینت-سێرڤەر
١. مۆدێلی دوو-توێژی (Two-tier model)
لەم مۆدێلەدا، کڵاینت راستەوخۆ پەیوەندی لەگەڵ سێرڤەر دەکات. بۆ نموونە، ئەپڵیکەیشنێک کە راستەوخۆ پەیوەندی بە داتابەیسەوە دەکات.
٢. مۆدێلی سێ-توێژی (Three-tier model)
ئەم مۆدێلە لە سێ بەش پێکهاتووە:
- توێژی پێشەوە (Front-end): کڵاینت
- توێژی ناوەند (Middle-tier): لۆژیکی ئەپڵیکەیشن
- توێژی پشتەوە (Back-end): داتابەیس و خەزنکردنی زانیاری
٣. مۆدێلی چەند-توێژی (Multi-tier model)
ئەم مۆدێلە بۆ سیستەمە گەورەکان بەکاردێت، کە تێیدا چەندین توێژی خزمەتگوزاری و مامەڵەکردن هەیە.
تەکنەلۆجیاکانی کڵاینت
وێب براوزەرەکان:
- HTML, CSS, JavaScript بۆ نیشاندانی ناوەڕۆک
- AJAX بۆ ناردنی داواکاری بەبێ نوێکردنەوەی پەڕە
- WebSockets بۆ پەیوەندی بەردەوام لەگەڵ سێرڤەر
ئەپڵیکەیشنەکانی مۆبایل:
- Native apps: ئەندرۆید (Java/Kotlin)، iOS (Swift/Objective-C)
- Hybrid apps: Flutter, React Native
- Progressive Web Apps (PWAs)
تەکنەلۆجیاکانی سێرڤەر
وێب سێرڤەر:
- Apache, Nginx, IIS
- Node.js, Tomcat, Glassfish
زمانەکانی پرۆگرامینگی سێرڤەر:
- PHP, Python, Ruby, Java, C#, Node.js
فرەیموۆرکەکان:
- Laravel (PHP), Django/Flask (Python), Ruby on Rails, Express.js (Node.js)
داتابەیسەکان:
- Relational: MySQL, PostgreSQL, SQL Server, Oracle
- NoSQL: MongoDB, Redis, Cassandra
لە کۆتاییدا
تێگەیشتن لە جیاوازی نێوان کڵاینت و سێرڤەر بنەمایەکی گرنگە بۆ تێگەیشتن لە چۆنیەتی کارکردنی ئینتەرنێت و سیستەمە ئەلیکترۆنییەکان. هەر یەکێکیان ئەرکی تایبەتی خۆی هەیە و بە شێوەیەکی هەماهەنگ پێکەوە کار دەکەن بۆ دابینکردنی ئەو خزمەتگوزارییانەی کە ئێمە رۆژانە بەکاریان دەهێنین.
لە جیهانی بەرنامەسازیدا، دیزاینکردنی پەیوەندییەکی کاریگەر لە نێوان کڵاینت و سێرڤەردا کلیلێکی سەرەکییە بۆ دروستکردنی ئەپڵیکەیشنێکی سەرکەوتوو و کاریگەر.
